Circulariteit een containerbegrip

Van een ambitie komen tot een concrete  circulaire inkoopdoelstelling, zonder dat je blijft hangen in een soort greenwashing, dat is nog best een uitdaging. Het Hygienic Design Network (HDN) heeft een rol in de onderzoeken naar de implementatie van het circulair product paspoort (CPP) voor kapitaalgoederen. Deze productgroep staat hoog op de prioriteitenlijst van de EU en met de verordening ESPR (Ecodesign for Sustainable Products Regulation) of ook wel EC2024/1781, wordt het aantonen van de circulaire inspanningen gereguleerd. Deze wet is in 2024 geïntroduceerd en wordt in 2027 actief. Dat is dichtbij, zeker als je kijkt naar de actuele situatie in onze markt. Tijd om uit te leggen wat circulariteit is en waar straks de verplichtingen liggen.

(© IStock)  

Materiaalverbruik

Circulariteit bestaat uit drie onderwerpen die alle drie op zich staan: materiaalverbruik, milieu-impact en waardebehoud. We beginnen met materiaalverbruik. De belangrijkste doelstellingen hierbij zijn het voorkomen van afval en reduceren van het gebruik van schaarse- en schadelijke grondstoffen. In het CPP leg je de waarden vast van de samenstelling van de gebruikte materialen. Naast het aandeel schadelijke en schaarse grondstoffen, wordt hier ook gevraagd om informatie over eventuele teugwinning. Wat is het gerecycled aandeel en hoeveel kan er end-of-life gerecycled worden?

De uitdaging ligt hier vooral in de beschikbaarheid van de gewenste data. En hoe kunnen we dat vertalen naar het geleverde product? Daarbij staat een goede kilo-registratie centraal.

Milieu-impact

Bij het bepalen van de milieu-impact gaat het over het zo laag mogelijk houden van de footprint en het bevorderen van de biodiversiteit. Voor kapitaalgoederen concentreren we ons op de footprint. Deze begint bij het delven van grondstoffen en eindigt voor het paspoort bij het einde van gebruik. Iedere schakel in de supply-chain draagt bij aan deze footprint en wordt gevormd door de gebruikte, of voor gebruik noodzakelijke energie, water en brandstof. 

Wij streven daarbij naar een synchronisatie met de eisen uit de CSRD-verordening. Ook deze cijfers worden weer gerelateerd naar het product of dienst, dus een omrekening naar kilo product of een uur geleverde dienst.

Waardebehoud

Het in de loop houden van een product geeft een hogere restwaarde dan wanneer een product als afval wordt aangeboden. Maar het in de loop houden kan op meerdere manieren, waarbij iedere loop een andere restwaarde kent. Voor de verschillende fasen gebruiken we de zogenaamde R-ladder. De treden op deze ladder kennen allemaal een andere rekensom waarmee die waarde wordt bepaald. 

Het uitgangspunt is dat men er hierbij vooral vanuit gaat dat de restwaarde vooraf wordt bepaald, met een concrete einddatum en een (circulair) plan om die waarde te bereiken. Een langer gebruik geeft daarbij meestal een lagere restwaarde. Je kunt een auto heel lang gebruiken en uiteindelijk aanbieden voor de sloop – recycling - of je ruilt die auto na een jaar in en biedt hem aan als re-use – hergebruik - met een hoge restwaarde. De circulaire ambitie bepaalt welke aanpak past en de basis wordt voor de deal. De gekozen doelstelling heeft een enorme invloed op het ontwerp en de technische aspecten. Denk daarbij een modulair ontwerpen of eenvoudiger onderhoud. Ook bij dit onderwerp wordt de restwaarde omgerekend naar de kilo product.

De leidraad hiervoor wordt in de komende zomer afgerond en zal een concreet beeld geven. In deze leidraad is de opgehaalde informatie uit de markt verwerkt en daarmee is de theorie van circulariteit afgestemd op de praktijk. In deze theorie is de theorie gelijk aan de praktijk. Maar dat is in de praktijk natuurlijk niet het geval. Er moet nog veel water door de Maas om dit te realiseren en daarbij staat communicatie centraal. 

Onderzoeksconclusie

Bij het ophalen van de informatie en het bijbehorende onderzoek is de constatering wederom dat veel bedrijven circulaire ambities hebben. Maar deze ambities zijn vaak niet concreet uitgewerkt in een beleid of inkoopopdrachten. Er is onvoldoende motivatie om het concreet aan te pakken: ‘Onze klanten vragen er niet om’ is een veelgehoorde opmerking.

Voor het vastleggen van het materiaalverbruik is er nu een beperkte registratie van materiaalstromen (kilo-in/uit). Dat geldt zowel voor de hoeveelheid als de samenstelling. Zonder een goede kiloregistratie is het onmogelijk om afvalstromen of circulaire prestaties te monitoren. Daarom kiezen de meeste bedrijven ervoor voorlopig geen data over materiaalverbruik te rapporteren. De koplopers gebruiken universele data uit externe databanken.

Door de politieke onduidelijkheid wordt het onderwerp milieu-impact niet serieus opgepakt. Daarnaast is er de onzekerheid over CSRD-rapportage en het dekkingsgebied (scope 1, 2, 3), wat actie belemmert. Het CPP kan een oplossing bieden, mits de koppeling met CSRD helder wordt gecommuniceerd. Voor de maakindustrie is een goede kilo-registratie essentieel.

De lineaire markt

In de lineaire markt is waardebehoud vooral gericht op recycle-restwaarde. Omdat er na levering weinig contact is met de gebruiker, ontbreekt de gebruikersinformatie op gebied van onderhoud of gebruiksduur.

Het CPP kan helpen bij het vastleggen van end-of-life-status en relevante documentatie, met onderwerpen als afgesproken gebruiksduur en R-ladderstatus, circulair plan (onderhoud, vervanging, updates) en gebruiksinformatie, restwaardeberekening, risicobeoordeling, CE-documenten, GMP-verklaringen. 

Alle schakels

Zoals eerder omgeschreven bestaat circulariteit uit de verschillende inspanningen van alle schakels in de keten. Om dit goed vast te kunnen leggen is het CPP opgebouwd uit meerdere lagen. De informatie wordt op deze manier gestapeld en is een optelling van alle lagen in de keten. Daarbij gaat men ervan uit dat iedere leverancier een CPP maakt voor het geleverde product. De data in het paspoort tonen de circulaire inspanning aan die moet weer passen in de circulaire doelstelling. Momenteel ontbreken beide en deze impasse zal doorbroken moeten worden. 

De verschillende lagen in het Circulair Product Paspoort

Om de markt actief te krijgen is in een aanbeveling het voorstel gedaan om een lage drempel te creëren. Daarbij is de aandacht vooral gericht op de data voor het paspoort. Wanneer die data concreet berekend moeten worden voor het geleverde product, is de drempel te hoog en momenteel is dat zelfs onmogelijk omdat veel data simpelweg nog niet beschikbaar is.

Het CPP als oplossing

Het advies is om een opzet te maken voor het opstellen van een nulmeting. Daarbij moet de optie voor het ontbreken van bepaalde info ook aanwezig zijn. Als dit zichtbaar wordt op het CPP, ontstaat naar verwachting de wens en de behoefte om het beter te doen. Zeker als de competitie dat wel kan. Hiermee zal de markt zichzelf actief maken.

Zonder goede kiloregistratie is het onmogelijk om afvalstromen of circulaire prestaties te monitoren

Als gevolg van de regeldruk is er een enorme documentatieplicht. Zeker met de komst van de nieuwe machineverordening in 2027 is het aantoonbaar voldoen aan de diverse eisen een last. Maar omdat dat vanaf dat moment ook digitaal mag, biedt het paspoort juist ook mogelijkheden. In de aanbeveling heeft de HDN-werkgroep ook een voorstel gedaan om een aantal zaken te combineren en daarmee het vullen van het paspoort aantrekkelijk te maken. 

Het voorstel is om in het CPP de volgende rapportage mogelijk te maken. Wij achten die ook noodzakelijk bij een eventueel tweede leven. Dit betreft dan de aansprakelijkheid en functionaliteit voor alle partijen.

Deze aanvullingen zijn:
Gebruikers informatie (circulair plan)

• Vervanging essentiële onderdelen (aantal, soort en frequentie)
• Onderhoud (frequentie en identiteit spare-parts)
• Software update (aantoonbaar gedaan)
• Significante wijziging (levenscyclus scheiding)

Bewijslast voor CE markering en conformiteitsverklaringen van andere verordeningen:

• Beoogd gebruik (incl. grenzen)
• Rapport risicoanalyse met maatregelen
• Handleiding of Opmaat instructie
• CE documenten (DoC en/of DoP)
• GMP verklaring (kwaliteitsborging)

HDN en circulariteit

Circulariteit heeft op het eerste gezicht geen verband met hygiëne, maar er zijn veel overeenkomsten en daarom hebben wij heel actief deelgenomen aan de werkgroep die in opdracht van de overheid het onderzoek deed naar implementatie van het paspoort voor kapitaalgoederen. Circulariteit is net als hygiëne een containerbegrip en kan op veel manieren geïnterpreteerd worden. HDN heeft gekeken of de methode die gebruikt wordt op gebied van hygiëne gebruikt kan worden om ook het begrip “circulair” tastbaar te maken. Dat is mogelijk.

Daarnaast is het CPP eenvoudig vertaald niets meer dan een DoC (Document of Conformity) in lijn met ander verklaringen zoals CE verklaringen volgens PED, ATEX, EC1935, GMP etc. In die wettelijke verplichtingen voorziet de HDN methodiek ook en dit is een toevoeging die bruikbaar is om de bestaande verplichtingen eenvoudiger te maken.