Eiwitten van de toekomst

10 september 2020 Mark IJsendoorn

De markt voor vlees- en zuivelvervangers groeit nog steeds. Maar de gangbare basisingrediënten, erwten en soja, zijn niet eindeloos voorhanden of verdienen geen duurzaamheidsprijs. Gelukkig kijken verschillende bedrijven inmiddels naar alternatieve eiwitbronnen.

De markt voor vleesvervangers is de afgelopen jaren flink gegroeid, en het aantal spelers in die markt is verveelvoudigd. Latere instappers hebben misschien wel gemerkt dat het aanbod van een van de belangrijkste ingrediënten, de plantaardige eiwitten, schaarser wordt. Vrijwel alle vleesvervangers maken gebruik van soja of erwten als basisingrediënt. Maar het aanbod van duurzaam geteelde, gmovrijesoja en erwten is niet oneindig. Met name soja wordt vaak in verband gebracht met ontbossing, al gaat het daarbij vooral om bonen bedoeld voor veevoeder. Gelukkig zijn tal van bedrijven, met duurzaamheid in het achterhoofd, bezig met het ontwikkelen van nieuwe stromen plantaardige eiwitten. Welke plantaardige eiwitten hebben de toekomst?

 Bioraffinage

Hoewel soja en erwten op dit moment de gangbare basis vormen voor vleesvervangers, zijn plantaardige eiwitten natuurlijk in elk gewas te vinden. Alleen al binnen de eigen grenzen zijn verschillende bedrijven bezig met andere gewassen die hoogwaardige eiwitten zouden kunnen leveren voor menselijke consumptie. Het Groningse bedrijf Avebe onderzoekt bijvoorbeeld of aardappelen kunnen bijdragen aan vleesvervangers. De aardappelmeelproducent heeft al jaren ervaring met de raffinage van aardappelen om op basis van het zetmeel allerlei andere functionele ingrediënten en grondstoffen te produceren. Sinds enkele jaren doet het bedrijf “Wat samenstelling van aminozuren en voedingswaarde betreft, benadert ons plantaardige eiwit de dierlijke eiwitten uit melk en ei  het dichtst”, vertelt managing director R&D Gerard ten Bolscher van Avebe aan EVMI. “Dat heeft bijvoorbeeld eivrije mayonaise mogelijk gemaakt. Bovendien is het een belangrijk ingrediënt voor textuurvorming via geleren, emulgeren en schuimen. Ons allergeenvrije eiwit levert een bijdrage aan allerlei plantaardige vlees- en  zuivelalternatieven, vervangt gelatine in snoep en maakt glutenvrije bakkerijproducten mogelijk. Die combinatie van eigenschappen maakt dat klanten voor veel toepassingen moeilijk om aardappeleiwit heen kunnen.” Avebe heeft een groot onderzoeksproject lopen, specifiek gericht op vleesvervangers. Zo zou een ingrediënt op basis van aardappelzetmeel en -eiwit de binding en structuur van vlees kunnen vervangen. Zetmeel-eiwitcombinaties doen niet alleen dienst als vleesvervangers, maar nog specifieker als vetvervangers in vlees en zuivel. De reden daarvoor is dat deze combinaties hetzelfde romige mondgevoel opleveren. Ook Suiker Unie (tegenwoordig Cosun Beet Company) werkt aan manieren om eiwit te produceren, zij het op minder grote schaal en als bijproduct. Vorig jaar nam de coöperatie een pilotfabriek in gebruik waar, door middel van een door TNO ontwikkelde bioraffinage-techniek, de eiwitten uit bietenblad worden gehaald. De groene bietenbladeren bevatten slechts 1 tot 3 procent eiwit. Een grote stroom zal het nooit worden, maar Cosun laat hiermee wel zijn inzet zien om alle waarde uit het agrarische product te willen halen en niets te verspillen.

Eendenkroos

Voor de productie van eiwit uit aardappelen en andere gewassen is nog altijd relatief veel land en water nodig. De meest duurzame oplossingen voor het eiwitvraagstuk zijn misschien te vinden in minder conventionele teeltvormen en ‘gewassen’. Zo opende Rubisco Foods, voorheen bekend als ABC-Kroos, onlangs een nieuwe fabriek waar eiwitten uit reststromen en uit eendenkroos worden gehaald. Eendenkroos is volgens Hans Derksen, medeoprichter van Rubisco, een zeer efficiënte eiwitbron. “Veertig procent van de droge stof bestaat uit eiwitten, en elke twee tot drie dagen verdubbelen die in massa”, aldus Derksen. “Daarmee is de eiwitproductie van ‘waterlinzen’ ongeveer tien keer zo hoog als die van soja.” Tegelijkertijd is de milieubelasting van dit natuurgewas lager dan die van soja, neemt het veel stikstof op en is het lokaal te telen, zodat het aantal transportkilometers veel lager ligt. Hoewel Rubisco Foods met de verwerking van waterlinzen niet zozeer inzet op het beconcurreren van soja, maar op het aanbieden van plantaardige eiwitten met zeer specifieke eigenschappen, levert eendenkroos dus duidelijke voordelen op ten opzichte van de huidige eiwitgewassen.

Algen

De eiwitproductie waar Corbion onderzoek naar doet, is nog een stapje verder van de gangbare landbouw verwijderd. Dit ingrediëntenbedrijf kweekt namelijk heterotrofe algen, met suiker als voedingsbron, die in de eerste plaats rijk aan eiwit zijn. In samenwerking met Nestlé onderzoekt Corbion of en hoe deze in ons voedsel dierlijke eiwitten kunnen vervangen. “We gebruiken de hele alg als een compleet nieuw ingrediënt”, vertelt Marc den Hartog, Executive Vice President Innovation Platforms bij Corbion. “Vandaar ook dat Nestlé ons helpt bij de smaakbeleving. Microalgen produceren bepaalde aminozuren en die hebben een eigen smaak: bitter, zoet of umami. We onderzoeken wat er in het fermentatieproces aangepast kan worden om de algen meer van het ene en minder van het andere aminozuur te laten ontwikkelen, om zo de smaak te beïnvloeden.” Corbion en Nestlé gaan verschillende soorten microalgen onderzoeken: verschillende algen produceren onder verschillende omstandigheden verschillende aminozuren, wat effect heeft op de smaak van het ingrediënt. Wel is dit nog een project van de lange adem: “We moeten nagaan in welke markten hier vraag naar is en hoe we het commercieel aantrekkelijk kunnen maken. Ook moeten we aan de slag met alle wet- en regelgeving. Dan ben je al gauw een paar jaar verder. Maar we geloven absoluut in positieve resultaten, want de vraag is er zeker”, aldus Den Hartog.

Dierlijk eiwit zonder dier

Het ene eiwit is het andere niet. De eiwitten in planten verschillen in vorm en functie van de dierlijke eiwitten in vlees en zuivelproducten. Daar zit dan ook veelal de uitdaging bij het plantaardig namaken van een oorspronkelijk dierlijk product, zoals vlees of kaas. Juist daarom is de heilige graal op eiwitgebied zonder twijfel de productie van echt, dierlijk eiwit zonder dat er een dier aan te pas komt. Hoe gek dat ook klinkt, het kan. Dat is precies de missie die de nieuwe startup Those Vegan Cowboys voor ogen heeft, onder leiding van de oprichters van de Vegetarische Slager. Jaap Korteweg en Niko Koffeman brachten onlangs hun nieuwe bedrijf in de publiciteit, na aankoop van een laboratorium in Gent. De zestien onderzoekers in het lab richten zich op de ontwikkeling van melkeiwitten door middel van fermentatie. Deels kunnen ze zich beroepen op gangbare methoden. De meeste kazen bevatten op dit moment al veganistisch, door micro-organismen geproduceerd, stremsel. Korteweg en Koffeman willen ook caseïne en andere zuiveleiwitten door middel van fermentatie produceren. Daarnaast willen ze gebruikmaken van plantaardige vetten, suikers en smaakstoffen om de smaak van echte zuivel te evenaren. Zij zijn zeker niet het enige bedrijf dat ermee bezig is. In de VS heeft de startup Perfect Day het al voor elkaar gekregen om een micro-organisme te kweken dat suikers omzet in caseïne en wei-eiwit, de twee belangrijkste eiwitten in melk. In de natuur komen geen microflora voor die suikers omzetten in dierlijke eiwitten. Perfect Day beschikt dan ook over een genetisch gemodificeerd micro- organisme. Het bedrijf isoleerde de genen die wei-eiwit en caseïne maken en plaatste deze in de schimmel Trichoderma, die ook wordt ingezet voor de productie van andere enzymen, waaronder cellulase. Volgens Perfect Day zelf verbruikt deze productiemethode veel minder grondstoffen dan de gangbare zuivelindustrie. Vorig jaar produceerde Perfect Day met zijn eiwitten het eerste consumentenproduct: diervrij roomijs. Hoewel sommige van de nieuwe eiwitbronnen nog klinken als toekomstmuziek, is duidelijk dat er tal van alternatieven voor soja- en erwteneiwit in aantocht zijn. De meest veelbelovende opties hebben nog een aantal obstakels te overwinnen. Zo kan het even duren voordat eiwitten uit nieuwe bronnen of uit genetisch gemodificeerde micro-organismen worden goedgekeurd voor consumptie. Met goede hoop kunnen we in elk geval zeggen dat de plantaardige eiwitten van de toekomst niet uit soja komen.

Altijd op de hoogte blijven?