Dat voedsel veilig moet zijn, daar is in de Nederlandse voedingsmiddelenindustrie geen discussie over. Toch gaat het nog vaak verkeerd. Uit analyse van de meldingen in het Europese waarschuwingssysteem voor food en feed RASFF blijkt dat er het afgelopen jaar 118 keer grensoverschrijdende incidenten waren met Nederlandse foodproducten, of levensmiddelen die via Nederland naar andere landen in de EU gingen.
EVMI achtergrond & analyse - Recalls
Wie de waarschuwingen in het Rapid Alert System for Food and Feed bekijkt, merkt al gauw hoe complex en ondoorzichtig het handelsverkeer van voedingsmiddelen is. Bij incidenten is het vaak niet helemaal duidelijk wat nu exact de bron van het ondeugdelijke product is. Dan gaat het bijvoorbeeld om gekookt, gemalen rundvlees uit Duitsland met niet-gedeclareerd paardenvlees waarbij de grondstof uit Polen afkomstig is en via Nederland bij de ooster-/westerburen is beland. Het kan nog ingewikkelder: gehaktballetjes uit Zweden met 60 tot 90 procent niet-gedeclareerd paardenvlees die zijn gedistribueerd in tien landen in de EU – en waarvan de grondstof afkomstig is uit zeven landen, bijna evenveel dus.
In maïs werd de schimmel aflatoxine aangetroffen.
Fraude
Met name fraude/vervalsingen waar Nederland als land van oorsprong bij betrokken was, maakten een groter deel uit van de meldingen. In 2010 werd dat helemaal niet gemeld, in 2011 vier keer en in 2012 één keer. Het afgelopen jaar waren er twaalf waarschuwingen vanuit heel Europa over fraude met Nederlandse producten, waarvan elf gerelateerd aan paardenvlees. In totaal werden er in het systeem van februari tot eind mei 52 meldingen over grensoverschrijdende fraude met paardenvlees gedaan.
Zat er voorgaande jaren geen paardenvlees verstopt in rundvleesproducten, of wisten we het simpelweg niet? Vermoedelijk het laatste. Detectietechnieken op basis van DNA worden steeds beter en in het geval van het paardenvlees werd er na de eerste berichten ontzettend veel getest. De niet aan vlees gerelateerde melding ging over illegaal geïmporteerde zuiveldrank uit China, via Nederland. De drank werd naar elf landen geëxporteerd, waaronder Italië dat de melding deed. Nederland zat trouwens niet onder de bestemmingslanden.
RASFF
Het Rapid Alert System for Food and Feed (RASFF) is een database waarin de Europese Commissie, de nationale voedselautoriteiten van de EU-lidstaten, voedselagentschap Efsa, de Toezichthoudende Autoriteit van de Europese vrijhandelassociatie (EVA) en de EVA-leden Noorwegen, Zwitserland en Liechtenstein informatie uitwisselen over grensoverschrijdende incidenten met voedsel om zo de voedselveiligheidsrisico’s te beperken. Dit jaar werd het systeem echter ook gebruikt voor fraude met paardenvlees, ook al was de voedselveiligheid daarbij niet in het geding.
Het systeem richt zich op food, feed en contact materials. Food maakt daar het grootste deel van uit: 2644 incidenten (129 producten uit Nederland). Feed (diervoeder) was goed voor 272 meldingen (42 producten uit Nederland). Food contact materials, zoals bijvoorbeeld bekers waaruit een giftige stof kan migreren naar de drank in de beker, waren er in 2013 slechts 223 (8 producten uit Nederland).
Het systeem maakt onderscheid in alerts (waarschuwingskennisgevingen waarbij andere leden direct actie moeten ondernemen (in 2013 in totaal 586 keer), weigeringen producten toe te laten tot de EU bij de grenscontroles (1443 keer), en information for attention/information for follow-up (als het product vermoedelijk maar in één land of niet meer op de markt is; samen 1110 keer).
Verboden stoffen
Er werden zoals ieder jaar ook verboden stoffen in producten ontdekt. Dat gebeurde vooral in voedingssupplementen. Zo werd in maart het niet-toegestane novel food ingrediënt Epimedium aangetroffen en opnieuw in december. Ook in een energiedrank uit de VS werd naast andere verboden stoffen een niet-toegestaan novel food ingrediënt gevonden. Ook werd in een voedingssupplement kleurstof E127 aangetroffen, terwijl dat niet is toegestaan.
In één voedingssupplement zaten de zware metalen arsenicum lood. Ook hier ging het om een product dat via Nederland de EU binnenkwam, in dit geval een supplement uit China. Het incident werd gemeld door Zweden. Denemarken vond maar liefst dertien keer stoffen die niet zijn toegestaan in voedingssupplementen uit Nederland. In december vond België lood in een ayurvedisch voedingssupplement, afkomstig uit India, en arseen, lood en kwik in eveneens een ayurvedisch voedingssupplement, van Nepalese herkomst.
Tot drie keer toe waren er meldingen over enzympreparaten met het antibioticum chlooramfenicol, één keer werd in hamburgers en gehaktballen ontstekingsremmer fenylbutazon aangetroffen en één keer malachietgroen, dat wordt gebruikt tegen schimmels, in meerval uit Vietnam. Twee keer was er sprake van een te hoog gehalte aan het antibioticum doxycycline. Eén keer in vers Nederlands kippenvlees en één keer in diepgevroren kipfilet uit Brazilië, via Tsjechië, via Nederland, via Slowakije en via Denemarken. Een kip legt na zijn dood veel meer kilometers af dan in zijn leven...
Daarnaast was er sprake van industriële vervuiling, zoals dioxine in biologische eieren en bezo(a)pyreen en andere polycyclische aromatische koolwaterstoffen in raapzaadolie. De raapzaadolie met bezo(a)pyreen ging naast Nederland naar vijf andere EU-landen en de VS, en bij een tweede incident naar zes landen, maar niet naar Nederland.
Allergenen
Slechts vijf meldingen gingen over allergenen. Toch zijn allergenen een veel voorkomende reden voor recalls. Het beperkte aantal komt wellicht doordat het vaak gaat om een lokaal etiketteringsprobleem en waar slechts één land bij betrokken is. Bij de vijf meldingen ging het om bouillon met selderij, sporen van pinda in gemalen amandelen, cashewnoten in biologische pesto, ei en selderij in soepen, en melk in chocoladekoekjes.
Pijnboompitten
Er waren dertien meldingen van de schimmel aflatoxine in voeding: in maïs, cayennepeper, gedroogde vijgen en nootmuskaat, maar vooral in pinda’s afkomstig uit India en daarnaast uit India en Brazilië. Eén keer werd histamine in tonijn ontdekt, waarbij de vis afkomstig was uit Yemen. Ook werd in Nederlandse boontjes zwarte nachtschade aangetroffen. De bessen daarvan zijn giftig.
In Frankrijk werd geklaagd over pijnboompitten uit Nederland, die weer waren geïmporteerd uit China. Het bleek om Pinus Armadii te gaan die verantwoordelijk is voor het pijnboompitsyndroom. Consumenten krijgen enkele dagen na consumptie een bittere smaak in de mond die versterkt wordt door het eten of drinken van sommige voedingsmiddelen. De bittere smaak kan wel twee weken aanhouden.
In juli ontdekte een Nederlandse slachterij dat runderkarkassen niet waren gecontroleerd op BSE. De karkassen waren geëxporteerd naar Duitsland.
Ook waren er meldingen over vreemd materiaal in voedingsmiddelen, zoals glas in aardbeien, glas in zure kersen, plastic in bevroren spinazie, metaaldraad in scholfilet en veren in kippenvleesworst. In augustus werden na consumentenklachten in Nederlandse wafels deeltjes van de vloer aangetroffen. De producten waren naast Nederland gedistribueerd in België, Duitsland, Ierland, Zweden en Groot-Brittannië.
Pathogenen
De meeste meldingen gingen over ziekteverwekkende micro-organismen. Dat waren er in voeding maar liefst 26. Overigens waren er daarnaast ook nog eens 20 meldingen over met pathogenen besmette diervoeding. De meeste incidenten hadden betrekking op diverse typen Salmonella op vlees. Zo werd Salmonella typhimurium aangetroffen in kippendijen uit Brazilië, Salmonella anatum in diepvrieskip uit Argentinië, Salmonella Hadar in diepgevroren kalkoenfilet uit Brazilië, Salmonella Stanley in diepgevroren kippendijen uit Groot-Brittannië en Salmonella London in diepgevroren gesepareerd varkensvlees uit Nederland. Bij verschillende incidenten met afsnijdsels van rundvlees uit Polen, die werden verwerkt in Nederland, werd Salmonella Montevideo, Salmonella Bredeney en Salmonella anatum aangetroffen. Ook was er een melding over diverse typen Salmonella op Nederlandse diepgevroren kipfilet afkomstig uit Thailand en gemarineerde kipfilet uit Nederland.
Ook op gemberpoeder en zwarte peper werd Salmonella aangetroffen. Mosselen uit Nederland waren één keer besmet met Salmonella en één keer met E.coli (zie kader mosselen).
Mosselen
Plus Supermarkten en Marks & Spencer deden in december een recall van mosselen vanwege de aanwezigheid van de biotoxinen AZP en DSP. Die kunnen binnen enkele uren na consumptie misselijkheid, braken en diarree veroorzaken. Van de verontreinigde mosselen waren maar kleine hoeveelheden verkocht: minder dan 155 bij de Plus en 50 bij Marks & Spencer Food, verkrijgbaar bij de foodstore van enkele benzinestations. Bij Plus betrof de recall de mosselen in witte wijnsaus, bij Marks & Spencer mosselen in knoflook, mosselen in witte wijn en de mosselen en venusschelpen.
Uit de melding in het Europese waarschuwingssysteem valt op te maken dat het om Ierse koelverse mosselen gaat die in Nederland zijn verwerkt. De melding is gedaan door Groot-Brittannië naar aanleiding van klachten van consumenten. Naast Groot-Brittannië en Nederland zijn de mosselen verkocht in Ierland zelf, Tsjechië, Oostenrijk en Frankrijk.
Er zijn in 2013 in het RASFF-systeem in totaal 35 meldingen gedaan over grensoverschrijdende incidenten met mosselen. Van de andere 34 gevallen was er in 13 sprake van biotoxinen en in 17 gevallen van bacteriologische verontreiniging: 16 keer E. coli en 1 keer Salmonella. Ook werd één keer het virus Hepatitus A aangetroffen. Bovendien werd één keer het giftige cadmium aangetoond. In één geval was er sprake geweest van illegale visserij (en dus geen controle op de veiligheid) en eenmaal was er een uitbraak van ziekte zonder dat de oorzaak werd omschreven.
De mosselen met E.coli waren in tien gevallen afkomstig uit Spanje, de mosselen waarin biotoxinen zaten, hadden in vijf gevallen Spanje als oorsprong. Mosselen uit Nederland waren één keer besmet met E.coli en één keer met Salmonella.[/kader]
Daarnaast waren er meldingen over Listeria monocytogenes op garnalen en op diepgevroren gekookt vlees uit Polen, waarbij het vlees uit Nederland kwam. In Finland werd Bacillus cereus gevonden op verpakte rucola. Op diepvrieshamburgers uit Zweden werd de shigatoxine-producerende Escherichia coli (O157: H7) aangetroffen. Het gebruikte vlees was afkomstig uit Nederland en Polen. De hamburgers waren geleverd aan elf landen, waaronder Nederland.
Ook virussen waren diverse keren aanleiding voor waarschuwingen. Zo werd het norovirus gedetecteerd in diepgevroren frambozen uit Polen, die in Nederland waren verwerkt. Ze waren geleverd aan elf landen in en buiten de EU, waaronder Nederland. In twee gevallen werd het norovirus aangetroffen in Nederlandse oesters, één keer waren ze afkomstig uit Spanje en de andere keer uit Nederland zelf. Gekoelde oesters uit Frankrijk en Nederland bleken besmet met het hepatitis A virus
Meldingen over Nederland
Meldingen over Nederland of producten die via Nederland gedistribueerd zijn naar EU-lidstaten (en eventuele andere landen). De aantallen zijn exclusief feed en food contact materials.
- 2013: 129
- 2012: 147
- 2011: 154
- 2010: 121
- 2009: 142
Meldingen over Nederland of producten die via Nederland gedistribueerd zijn naar EU-lidstaten (en eventuele andere landen) In categorieën.
- Supplementen/ dieetvoeding: 26
- Groente en fruit: 24
- (Pluimvee)vlees: 25
- Vis/schelpdieren: 14
- Noten: 12
- Maaltijden, soepen: 10
- Graan- en bakkerijproducten 4
- Kruiden en specerijen: 4
- Overig: 10
Tekst: Norbert van der Werff | Foto’s: SignBiblio, Norbert van der Werff