Boerenkoepel LTO Nederland maakte 13 december bekend de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) te hebben gedagvaard. De Autoriteit had eerder moeten optreden tegen het met fipronil frauderende bedrijf Chickfriend. Dat had de €65-75 miljoen directe schade in de eiersector kunnen voorkomen. Of de boeren gaan winnen is juridisch onzeker, maar ze worden moreel gesteund door supermarktkoepel CBL.
LTO verwijt de NVWA nalatig en onzorgvuldig te hebben gehandeld. "De enorme schade voor pluimveehouders was uitgebleven wanneer de NVWA haar taken als toezichthouder naar behoren had vervuld. De NVWA was op de hoogte van het gebruik van fipronil door ChickFriend, maar zij heeft de sector niet eens de kans gegeven zich daartegen te wapenen. Dat kan niet." Dat zegt Roeland de Mol van BarentsKrans advocaten en notarissen die door LTO is ingeschakeld.
'Niet uit te leggen'
In november 2016 trad de NVWA niet of onvoldoende op naar aanleiding van concrete meldingen over mogelijk grootschalig gebruik van fipronil in stallen door ChickFriend. Een significant aantal pluimveehouders zou daarom na november 2016 nog door ChickFriend zijn behandeld, terwijl zij niet wisten dat er fipronil door het gebruikte middel was gemengd. De NVWA was, naar zeggen van de boeren, duidelijk op de hoogte maar waarschuwde niet en trad niet op tegen ChickFriend. Daarmee zou de NVWA pluimveehouders niet de kans hebben gegeven de fraudeurs buiten de deur te houden of beter te controleren.
"Dat is echt onbegrijpelijk en niet uit te leggen", zegt voorzitter Eric Hubers van vakgroep Pluimveehouderij van LTO Nederland/NOP. "Dit kan niet en moet anders. We moeten voorkomen dat de NVWA zo kan handelen in vergelijkbare situaties waar desastreuze gevolgen voor individuele ondernemers en het imago van een product en van een totale sector aan gekoppeld zijn." De Nederlandse Vakbond Pluimveehouders (NVP) van Hennie de Haan vindt dat ook en participeert daarom in de dagvaarding.
Ctgb
Wie de zaak nuchter bekijkt hoort de boeren zeggen dat de NVWA een bedrijf uit de markt had moeten weren zodat zij er geen zaken mee hadden kunnen doen. Daarmee ontkennen ze hun eigen verantwoordelijkheid voor het controleren van een zakelijke partner die producten verkoopt die niet in de voedselketen zijn toegelaten. Afgelopen zomer zei het Ctgb, de Autoriteit die beslist welke bestrijdingsmiddelen in Nederland worden toegelaten, dat behalve fipronil ook de etherische oliën waarin Chickfriend de fipronil bijmengde niet toegelaten zijn voor gebruik in pluimveestallen. Dat argument verzwakt de zaak van de boeren. Zij zeiden destijds dat zelfs wetenschappers van de WUR het middel gebruikten en boeren dus niet zomaar nalatigheid kan worden verweten. Maar net zo dom doen als slimme mensen, maakt nog geen sterke zaak.
Onjuiste uitleg procedure onjuist
In het voordeel van de boeren pleit wel de verwarring die ontstond toen de NVWA in Nieuwsuur suggereerde dat eieren met fipronil een gevaar voor de volksgezondheid zouden kunnen opleveren. Dat was procedureel gezien een onjuiste uitleg van de situatie omdat de eieren uit de handel werden genomen omdat ze niet aan de wettelijke normen voldeden.
Niettemin is deze uitglijder nog geen argument om niet-ingrijpen vanaf november 2016 als een nalatigheid en onzorgvuldigheid te zien die helemaal voor rekening van de NVWA komt.
CBL: 'land te klein'
De zaak draait om een bedrag dat de Nederlandse overheid mogelijk meer dan €100 miljoen aan directe + vervolgschade kan kosten. De koepel van supermarkten CBL steunt de visie van de boeren in deze zaak. Directeur Marc Jansen van het CBL zegt het ongehoord te vinden als de overheid de kosten van de crisis bij de boeren zou leggen omdat de overheid die volgens hem mede zelf heeft laten ontsporen. "Ik kan me niet voorstellen dat de overheid die kosten bij de pluimveehouders neerlegt. Als dat gebeurt is het land echt te klein”, zegt Jansen.
Een groot aantal boeren zal failleren door de fipronil-affaire. Om die reden lieten supermarkten hun claims tegen de boeren al vallen. Hoe de rechtsgang uit zal vallen, is echter met name door de uitspraak van het Ctgb, niet gemakkelijk te voorspellen. Wat de boeren kan helpen is het argument dat het Ctgb zich mogelijk vergist heeft omdat etherische oliën mogelijk geen toelating nodig hebben als ze niet als biocide worden aangemerkt. Toelatingsexperts zien ruimte voor dat argument.
Risicomanagement probleem niet opgelost door proces
Tijdens Foodlogs snelcongres over fipronil werd geconstateerd dat het de primaire sector ontbreekt aan integrale risico assessments en dus geconstateerd moet worden dat die onbekende, maar reële risico's verbergt. Om die vermijden moeten dergelijke risico assessments worden uitgevoerd, bewaakt en voorzien worden van een calamiteitenplan dat bij het optreden van een risico strikt moet worden uitgevoerd.
Dat zal door de gehele keten moeten worden gedaan omdat anders iedere schakel zijn eigen plan trekt en daardoor voor grote verwarring kan zorgen. LTO Nederland en de NPV lijken deze aanpak nu bij de NVWA neer te willen leggen. Die kan dat niet, want de NVWA is een toezichthouder en geen kwaliteitsdienst of risicomanagementorganisatie voor derden. Dit proces zal het risicomanagement in de primaire sector dan ook niet vooruit kunnen helpen. Wel kan het de staat flink in verlegenheid brengen omdat een falende NVWA die tientallen miljoenen schadevergoeding moet betalen forse imagoschade oploopt. Dat is geen beste zaak voor Nederland dat een grote voedselexporterend belang heeft en daarom hecht aan de betrouwbaarheid en onkreukbaarheid van zijn Autoriteit.
Lees ook: